Quan trọng hơn cả kiên trì, là từ bỏ đúng lúc
Bền bỉ khi cần, từ bỏ khi phù hợp, và linh hoạt trong mọi tình huống – đó mới là thuận tự nhiên.
Growth mindset và Grit (Kiên trì) là hai chủ đề về tâm lý học thành công được nhắc đến khá nhiều. Tư duy phát triển là tư duy, niềm tin rằng năng lực của bản thân có thể phát triển thông qua học tập, làm việc, trải nghiệm. Khác với tư duy cố định, thứ bảo rằng ta có một bản thể thông minh – ngu dốt – tài năng – thất bại sẵn có và sẽ mang nó đến trọn đời; tư duy phát triển tạo cơ hội để cá nhân hành động và vươn lên trong cuộc sống.
Khái niệm Grit được nhà tâm lý học Angela Duckworth đưa ra trong cuốn Grit: The Power of Passion and Perseverance. Theo bà Duckworth, Grit là sự kết hợp giữa đam mê (passion) và bền bỉ (perseverance), giúp chúng ta không từ bỏ ngay cả khi đối mặt với thất bại và khó khăn.
Đặc Điểm Của Người Có “Gen G” (Grit):
Tập Trung Vào Mục Tiêu Dài Hạn
Người có “gen G” biết nhìn xa trông rộng, tập trung vào các mục tiêu tương lai, sẵn sàng chờ đợi để nhận phần thưởng lớn thay vì bị cuốn theo những lợi ích ngắn hạn, những phần thưởng tức thời. Họ nhận thức được rằng thành công lớn cần thời gian và sự kiên nhẫn, vì vậy họ giữ được tầm nhìn dài hạn dù phải đối mặt với những trở ngại tạm thờk.
Điển hình của khả năng tập trung vào mục tiêu dài hạn: Vận động viên, nhà khoa học, hoặc bất kỳ ai theo đuổi mục tiêu dài hạn đều cần Grit để rèn luyện hàng ngày trong hàng chục năm trời. Sự tập trung dài hạn giúp họ không bị xao lãng bởi sự thoải mái ngắn hạn.
Chấp Nhận Khó Khăn
Với người có Grit, thất bại là một phần tất yếu của hành trình. Họ không sợ vấp ngã mà coi những trở ngại là cơ hội để rút ra bài học và cải thiện bản thân. Họ không tự trách bản thân quá mức, mà tập trung vào việc cải thiện. Thất bại là dấu hiệu của thành công tới gần chứ không phải là tín hiệu từ bỏ.
Ví dụ: Thomas Edison với câu nói kinh điển: “Tôi không thất bại. Tôi chỉ tìm ra 10.000 cách không hoạt động.”
Khả năng đối mặt và chấp nhận khó khăn giúp họ phát triển tinh thần thép và không gục ngã trước nghịch cảnh.
Kiên Định
Griter là những người không dễ dàng bỏ cuộc giữa chừng. Họ bền bỉ về thể chất và kiên định về nội tâm. Dù con đường đi đến thành công có khó khăn như mang 25kg leo núi Chứa Chan lúc 3h trưa thì họ vẫn đi từng bước một. Họ giữ nguyên niềm tin vào mục tiêu của mình ngay cả khi phải đối mặt với sự chỉ trích hoặc nghi ngờ từ người khác. Quan trọng là họ thiết lập các thói quen nhỏ hàng ngày để duy trì nỗ lực, dù kết quả có thể chưa rõ ràng ngay lập tức.
Ví dụ: Elon Musk – ai nói gì thì nói, anh ta vẫn làm điều muốn làm.
Tính kiên định không chỉ là “tôi sẽ cố gắng hết sức,” mà còn là quyết tâm ở lại trong những thời điểm đen tối nhất.
Tóm lại, người có yếu tố GRIT = tập trung dài hạn, không sợ thất bại, kiên định. Vì vậy, họ là những người có đầy sức mạnh nội tại. Quan trọng nhất, Grit không phải là bẩm sinh, mà là phẩm chất có thể rèn luyện và phát triển theo thời gian.
Tuy nhiên, không phải lúc nào kiên trì cũng là con đường tốt nhất. Đôi khi, từ bỏ đúng lúc mới là chiến lược thông minh để tối ưu hóa thành công.
Học Grit, đừng quên học Quit
Buông đúng lúc là hạnh phúc
Trong khi Grit khuyến khích sự bền bỉ, Quit lại nói về khả năng từ bỏ thông minh – biết khi nào cần dừng lại để tránh lãng phí thời gian, năng lượng và nguồn lực. Annie Duke, tác giả cuốn sách Quit: The Power of Knowing When to Walk Away nhấn mạnh rằng “từ bỏ” không phải là thất bại mà là một chiến lược cần thiết để tối ưu hóa thành công và ta nên điều chỉnh lại các thông điệp xã hội vốn đang nói về “từ bỏ” như một từ ngữ tiêu cực, đáng chê trách dành cho những ai thiếu phẩm chất, yếu đuối.
Khi nào nên Quit:
Khi lợi ích không còn vượt qua chi phí: Nếu một dự án đòi hỏi quá nhiều nguồn lực nhưng kết quả không khả quan, từ bỏ là điều sáng suốt.
Khi mục tiêu không còn phù hợp: Sự thay đổi trong giá trị hoặc hoàn cảnh có thể khiến một mục tiêu trở nên lỗi thời.
Khi có cơ hội tốt hơn: Từ bỏ một con đường cũ có thể mở ra cánh cửa cho những cơ hội mới.
Với những người leo núi, Grit là thứ giúp họ kiên trì luyện tập và chinh phục mục tiêu, nhưng Quit là thứ giữ họ còn sống (để mà tiếp tục Grit). Annie Duke đã nhấn mạnh một bài học quan trọng của môn leo núi: quy tắc tối thượng không phải là chinh phục đỉnh cao bằng mọi giá, mà là đảm bảo bạn trở về an toàn.
Quy Tắc “Turnaround Time” (Thời Điểm Quay Đầu)
Thời điểm tệ nhất để ra quyết định là thời điểm buộc phải ra quyết định. Vì vậy những người leo núi chuyên nghiệp trước khi chinh phục Everest đã quyết định trước thời gian cần quay đầu để giữ an toàn. Khi đến mốc thời gian này, bất kể đã đến gần đỉnh hay chưa, bạn buộc phải quay trở lại.
Khi Grit làm ta không kịp Quit: Rất nhiều tai nạn mất mạng xảy ra vì người leo núi không tuân thủ nguyên tắc này, cố gắng đến đỉnh mà không tính đến hành trình trở về. Việc không chịu từ bỏ đúng lúc xuất phát từ sunk cost fallacy (nguỵ biện chi phí chìm) – tâm lý khiến con người chấp vào những gì đã đầu tư (công sức, thời gian, cảm xúc) và quyết định đầu tư thêm thay vì cắt lỗ.
Đừng Bị Ám Ảnh Bởi Đỉnh Cao (Summit Fever)
Người leo núi luôn mơ đến khoảnh khắc đến đích, với họ đó là đỉnh cao, là mục tiêu sống – và vì vậy khi nghĩ rằng mình sắp đạt được mục tiêu, họ sẽ bỏ qua các dấu hiệu cảnh báo về nguy hiểm, vượt qua giới hạn an toàn của bản thân và quy tắc quay đầu.
Những người đầu tư mạo hiểm, người theo đuổi tình cảm, người khởi nghiệp… đều là một dạng leo núi.
Thực Hiện “Pre-Commitment” (Cam Kết Trước Khi Bắt Đầu)
Đây là việc đưa ra quyết định về các giới hạn an toàn trước khi hành trình bắt đầu. Trong đầu tư, pre-commitment là việc xác định trước các giới hạn an toàn và chiến lược hành động dựa trên mục tiêu tài chính, mức độ chấp nhận rủi ro, và điều kiện thị trường.
Quy định rõ mốc thời gian quay đầu: Xác định stop-loss (dừng lỗ) hoặc take-profit (chốt lời) trước khi chơi trò chơi.
Xác định mức độ rủi ro chấp nhận được: Gu mình chơi được mức rủi ro cỡ nào – với mục tiêu tài chính, tình trạng kinh tế cá nhân, khả năng chịu lỗ của bản thân. Tỷ lệ phân bổ tài sản an toàn & tài sản đầu tư của mình ra sao. Nếu điều chỉnh thì giới hạn cuối là mức nào? Mức lỗ tối đa mà không ảnh hưởng đến sinh tồn là bao nhiêu?
Tóm lại, leo núi, kinh doanh, đầu tư, săn bắt… thì cũng nên có cam kết trước khi bắt đầu để:
Giữ kỷ luật: Tránh các quyết định cảm tính hoặc bốc đồng khi tình huống biến động.
Quản trị rủi ro hiệu quả
Tập trung vào mục tiêu dài hạn
Tính linh hoạt của não – sự cân bằng giữa kiên trì và từ bỏ
Có một khái niệm về tâm lý não bộ là neuroplasticity – tính linh hoạt của nơ-ron thần kinh. Là khả năng của não bộ trong việc thay đổi và thích nghi bằng cách hình thành, tổ chức lại, hoặc loại bỏ các liên kết nơ-ron trong suốt cuộc đời. Đây là chức năng giúp não đáp ứng với các kích thích từ môi trường, học tập, kinh nghiệm, hoặc chấn thương.
Não linh hoạt, nên ta cũng có thể tư duy linh hoạt và thoát khỏi suy nghĩ nhị nguyên, thôi định kiến về sự đối lập giữa Grit và Quit để đưa ra quyết định cân bằng. Tính linh hoạt giúp bạn đánh giá lại mục tiêu dài hạn để quyết định kiên trì hay từ bỏ, thay vì bám chấp vào một trong hai sự cực đoan.
Tư duy linh hoạt chính là hướng dẫn hợp tác cho Grit và Quit. Khi bạn biết kiên trì lúc nào, từ bỏ ở đâu, và luôn sẵn sàng thay đổi để thích nghi, bạn không chỉ tối đa hóa cơ hội thành công mà còn bảo đảm sự cân bằng và bền vững trong cuộc sống.
Bền bỉ khi cần, từ bỏ khi phù hợp, và linh hoạt trong mọi tình huống – đó mới là thuận tự nhiên.
Hạ Chi